01-19-20-A
12/29/16 • -1 min
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
पदच्छेतः
सः, घोषः, धार्तराष्ट्राणाम्, हृदायानि, व्यदारयत्।
नभः, च, पृथिवीम्, च, एव, तुमुलः, व्यनुनादयन्॥
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् सः तद्-द. पुं. प्र. एक. घोषः अ. पुं. प्र. एक. धार्तराष्ट्राणाम् अ. पुं. ष. बहु. हृदायानि अ. नपुं. द्वि. बहु. व्यदारयत् वि + दृ-णिच्. कर्तरि लङ्. प्रपु. एक. नभः नभस्-स. नपुं. द्वि. एक. च अव्ययम् पृथिवीम् ई. स्री. द्वि. एक. एव अव्ययम् तुमुलः अ. पुं. प्र. एक. व्यनुनादयन् व्यनुनादयत्-त. पुं. प्र. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः सः स एषः तुमुलः धोरः घोषः नादः नभः आकाशम् पृथिवीं च भूमिं च व्यनुनादयन् प्रतिध्वनयन् धार्तराष्ट्राणाम् कौरवाणाम् हृदयानि मनांसि व्यदारयत् अखण्डयत्अन्वयः
सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
आकाङ्क्षा
व्यदारयत् कः व्यदारयत्? घोषः व्यदारयत्। कः घोषः व्यदारयत्? सः घोषः व्यदारयत्। सः कीदृशः घोषः व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः कानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः केषां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं कुर्वन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः नभः पुनश्च कां व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।तात्पर्यम्
सर्वेऽपि महावीराः युगपदेव शङ्खान् ध्मातवन्तः इति तदा महान् धोरश्च शब्दः समुत्पन्न्ः। तेन आकाशे भूमौ च प्रतिध्वनिः जातः। तस्य धोषस्य श्रवणेन दुष्टानां कौरवाणां हृदयानि विभिन्नानि इन अभवन्।
व्याकरणम्
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
सन्धिः स घोषो सः + घोषो विसर्गसन्धिः (लोपः) घोषो धार्तराष्ट्राणाम् घोषः + धार्तराष्ट्राणाम् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि धार्तराष्ट्राणाम् + हृदयानि अनुस्वारसन्धिः नभश्च नभः + च विसर्गसन्धिः (सकारः) श्चुत्वम् पृथिवीं चैव पृथिवीम् + चैव अनुस्वारसन्धिः चैव च + एव वृद्धिसन्धिः तुमुलो व्यनुनादयन् तुमुलः + व्यनुनादयन् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः तद्धितान्तः धार्तराष्ट्राणाम् धृतराष्ट्र + अण् (अपत्यार्थे)। धृतराष्ट्रस्य अपत्यानि पुमांसः।01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
पदच्छेतः
अथ, व्यवस्थितान्, दृष्ट्वा, धार्तराष्ट्रान्, कपिध्वजः।
प्रवृत्ते, शस्त्रसम्पाते, धनुः, उद्यम्य, पाण्डवः॥
हृषीकेशम्, तदा, वाक्यम्, इदम्, आह, महीपते।
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् अथ अव्ययम् व्यवस्थितान् अ. पुं. द्वि. बहु. दृष्ट्वा अव्ययम् धार्तराष्ट्रान् अ. पुं. द्वि. बहु. कपिध्वजः अ. पुं. प्र. एक. प्रवृत्ते अ. पुं. स. एक शस्त्रसम्पाते अ. पुं. स. एक धनुः धनुष्-ष. नपुं. द्वि. एक. उद्यम्य ल्यबन्तम् अव्ययम् पाण्डवः अ. पुं. प्र. एक. हृषीकेशम् अ. पुं. द्वि. एक. तदा अव्ययम् वाक्यम् अ. नपुं. द्वि. एक. इदम् इदम-म्. नपुं. द्वि. एक. आह ब्रुञ्-पर. कर्तरि. प्रपु. एक. महीपते इ. पुं. सम्बो. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः महीपते हे धृतराष्ट्र! अथ ततः व्यवस्थितान् उद्युक्तान् धार्तराष्ट्रान् कौरवान् दृष्ट्वा वीक्ष्य कपिध्वजः वानरकेतनः पाण्डवः अर्जुनः शस्त्रसम्पाते आयुधपाते प्रवृत्ते सम्पन्ने धनुः चापम् उद्यम्य उद्धृत्य तदा तस्मिन् समये हृषीकेशम् कृष्णम् इदम् एतत् वाक्यम् वचनम् आह वदतिअन्वयः
हे महीपते! अथ व्यवस्थितान् धार्तराष्ट्रान् दृष्ट्वा कपिद्वजः पाण्डवः शस्त्रसम्पाते प्रवृते धनुः उद्यम्य तदा हृषीकेशम् इदं वाक्यम् आह।
आकाङ्क्षा
आह कः आह? पाण्डवः आह। कीदृशः पाण्डवः आह? कपिद्वजः पाण्डवः आह। कपिद्वजः पाण्डवः किम्
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
पदच्छेतः
सः, घोषः, धार्तराष्ट्राणाम्, हृदायानि, व्यदारयत्।
नभः, च, पृथिवीम्, च, एव, तुमुलः, व्यनुनादयन्॥
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् सः तद्-द. पुं. प्र. एक. घोषः अ. पुं. प्र. एक. धार्तराष्ट्राणाम् अ. पुं. ष. बहु. हृदायानि अ. नपुं. द्वि. बहु. व्यदारयत् वि + दृ-णिच्. कर्तरि लङ्. प्रपु. एक. नभः नभस्-स. नपुं. द्वि. एक. च अव्ययम् पृथिवीम् ई. स्री. द्वि. एक. एव अव्ययम् तुमुलः अ. पुं. प्र. एक. व्यनुनादयन् व्यनुनादयत्-त. पुं. प्र. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः सः स एषः तुमुलः धोरः घोषः नादः नभः आकाशम् पृथिवीं च भूमिं च व्यनुनादयन् प्रतिध्वनयन् धार्तराष्ट्राणाम् कौरवाणाम् हृदयानि मनांसि व्यदारयत् अखण्डयत्अन्वयः
सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
आकाङ्क्षा
व्यदारयत् कः व्यदारयत्? घोषः व्यदारयत्। कः घोषः व्यदारयत्? सः घोषः व्यदारयत्। सः कीदृशः घोषः व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः कानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः केषां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं कुर्वन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः नभः पुनश्च कां व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।तात्पर्यम्
सर्वेऽपि महावीराः युगपदेव शङ्खान् ध्मातवन्तः इति तदा महान् धोरश्च शब्दः समुत्पन्न्ः। तेन आकाशे भूमौ च प्रतिध्वनिः जातः। तस्य धोषस्य श्रवणेन दुष्टानां कौरवाणां हृदयानि विभिन्नानि इन अभवन्।
व्याकरणम्
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
सन्धिः स घोषो सः + घोषो विसर्गसन्धिः (लोपः) घोषो धार्तराष्ट्राणाम् घोषः + धार्तराष्ट्राणाम् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि धार्तराष्ट्राणाम् + हृदयानि अनुस्वारसन्धिः नभश्च नभः + च विसर्गसन्धिः (सकारः) श्चुत्वम् पृथिवीं चैव पृथिवीम् + चैव अनुस्वारसन्धिः चैव च + एव वृद्धिसन्धिः तुमुलो व्यनुनादयन् तुमुलः + व्यनुनादयन् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः तद्धितान्तः धार्तराष्ट्राणाम् धृतराष्ट्र + अण् (अपत्यार्थे)। धृतराष्ट्रस्य अपत्यानि पुमांसः।01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
पदच्छेतः
अथ, व्यवस्थितान्, दृष्ट्वा, धार्तराष्ट्रान्, कपिध्वजः।
प्रवृत्ते, शस्त्रसम्पाते, धनुः, उद्यम्य, पाण्डवः॥
हृषीकेशम्, तदा, वाक्यम्, इदम्, आह, महीपते।
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् अथ अव्ययम् व्यवस्थितान् अ. पुं. द्वि. बहु. दृष्ट्वा अव्ययम् धार्तराष्ट्रान् अ. पुं. द्वि. बहु. कपिध्वजः अ. पुं. प्र. एक. प्रवृत्ते अ. पुं. स. एक शस्त्रसम्पाते अ. पुं. स. एक धनुः धनुष्-ष. नपुं. द्वि. एक. उद्यम्य ल्यबन्तम् अव्ययम् पाण्डवः अ. पुं. प्र. एक. हृषीकेशम् अ. पुं. द्वि. एक. तदा अव्ययम् वाक्यम् अ. नपुं. द्वि. एक. इदम् इदम-म्. नपुं. द्वि. एक. आह ब्रुञ्-पर. कर्तरि. प्रपु. एक. महीपते इ. पुं. सम्बो. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः महीपते हे धृतराष्ट्र! अथ ततः व्यवस्थितान् उद्युक्तान् धार्तराष्ट्रान् कौरवान् दृष्ट्वा वीक्ष्य कपिध्वजः वानरकेतनः पाण्डवः अर्जुनः शस्त्रसम्पाते आयुधपाते प्रवृत्ते सम्पन्ने धनुः चापम् उद्यम्य उद्धृत्य तदा तस्मिन् समये हृषीकेशम् कृष्णम् इदम् एतत् वाक्यम् वचनम् आह वदतिअन्वयः
हे महीपते! अथ व्यवस्थितान् धार्तराष्ट्रान् दृष्ट्वा कपिद्वजः पाण्डवः शस्त्रसम्पाते प्रवृते धनुः उद्यम्य तदा हृषीकेशम् इदं वाक्यम् आह।
आकाङ्क्षा
आह कः आह? पाण्डवः आह। कीदृशः पाण्डवः आह? कपिद्वजः पाण्डवः आह। कपिद्वजः पाण्डवः किम्
Previous Episode
01-15-18
https://archive.org/download/BhagavadGitaSanskrit/01-15-18-SBUSA-BG.mp3
01-15-16
पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः।।1.15।।
अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ।।1.16।।
पदच्छेतः
पाञ्चजन्यम्, हृषीकेशः, देवदत्तम्, धनञ्जयः।
पौण्ड्रम्, दध्मौ, महाशङ्खम्, भीमकर्मा, वृकोदरः॥
अनन्तविजयम्, राजा, कुन्तीपुत्रः, युधिष्ठिरः।
नकुलः, सहदेवः, च, सुघौषमणिपुष्पकौ॥
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् पाञ्चजन्यम् अ. पुं. द्वि. एक. हृषीकेशः अ. पुं. प्र. एक. देवदत्तम् अ. पुं. द्वि. एक. धनञ्जयः अ. पुं. प्र. एक. पौण्ड्रम् अ. पुं. द्वि. एक. दध्मौ ध्म-पर. कर्तरि. लिट्. प्रपु. एक. महाशङ्खम् अ. पुं. द्वि. एक. भीमकर्मा भीमकर्मन्-न. पुं. प्र. एक. वृकोदरः अ. पुं. प्र. एक. अनन्तविजयम् अ. पुं. द्वि. एक. राजा राजन्-न. पुं. प्र. एक. कुन्तीपुत्रः अ. पुं. प्र. एक. युधिष्ठिरः अ. पुं. प्र. एक. नकुलः अ. पुं. प्र. एक. सहदेवः अ. पुं. प्र. एक. च अव्ययम् सुघौषमणिपुष्पकौ अ. पुं. द्वि. द्विव.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः हृषीकेशः श्रीकृष्णः पाञ्चजन्यम् तन्नामकम् धनञ्जयः अर्जुनः देवदत्तम् तन्नामकम् भावकर्मा भयङ्करकार्यकारी वृकोदरः भामः पौण्ड्रम् तन्नामकम् महाशङ्खम् महाकारकं शङ्खम् कुन्तीपुत्रः कुन्तीसुतः राजा युधिष्ठिरः महाराजः युधिष्ठिरः अनन्तविजयम् तन्नामकम् नकुलः सहदेवश्च नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ तन्नामकम् दध्मौ अधमत्अन्वयः
हृषिकेशः पाञ्चजन्यं धनञ्जयः देवदत्तं भीमकर्मा वृकोदरः महाशङ्खं पौण्ड्रं कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठिरः अनन्तविजनं नकुलः सहदेवः च सुघोषमणिपुष्पकौ दध्मौ।
आकाङ्क्षा
दध्मौ कः दध्मौ? हृषीकेशः दध्मौ। हृषीकेशः पुनश्च कः दध्मौ।? हृषीकेशः धनञ्जयशच दध्मौ।। हृषीकेशः धनञ्जयः पुनश्च कः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः वृकोदरश्च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः कीदृशश्च वृकोदरः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः पुनश्च कः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः युधिष्ठरश्च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कीदृशश्च युधिष्ठरः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः युधिष्ठरः च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः पुनः कीदृशश्च कुन्तीपुत्रः युधिष्ठरः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः पुनश्च कः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः नकुलश्च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः नकुलः पुनश्च कः दध्मौ? हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः नकुलः सहदेवश्च दध्मौ। हृषीकेशः धनञ्जयः भीमकर्मा वृकोदरः कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः नकुलः सहदेवश्च कं कं दध्मौ? हृषीकेशः पाञ्चजन्यम्, धनञ्जयः देवदत्तम्, भीमकर्मा वृकोदरः पौण्ड्रं महाशङ्खम्, कुन्तीपुत्रः राजा युधिष्ठरः अनन्तविजयम्, नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ दध्मौ।तात्पर्यम्
भगवान् श्रीकृष्णः स्वीयं पाञ्चजन्यम् अधमत्। अर्जुनः देवदत्तं नामकं स्वीयं पाञ्चजन्यम् अधमत्। भामस्तु भयङेकरणां कार्याणां करणे कुशलः। पौण्ड्रनामकः तस्य शङ्कोऽपि महान् एव। सः तम् अधमत्। युधिष्ठिरः अनन्तविजयनामकं शङ्खम् अधमत्। नकुलः सुघोषनामकं सहदेवः च मणिपुष्पकनामकं शङ्कम् अधमत्।
व्याकरणम्
पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः।।1.15।।
अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ।।1.16।।
सन्धिः पाञ्चजन्यं हृषीकेशः पाञ्चजन्यम् + हृषीकेशः अनुस्वारसन्धिः हृषीकेशो देवदत्तं हृषीकेशः + देवदत्तं विसर्गसन्धिः (सकारः) रेफ, उकारः, गुणः देवदत्तं धनञ्जयः देवदत्तम् + धनञ्जयः अनुस्वारसन्धिः पौण्ड्रं दध्मौ पौण्ड्रम् + दध्मौ अनुस्वारसन्धिः महाशङ्खं भीमकर्मा महाशङ्खम् + भीमकर्मा अनुस्वारसन्धिः अनन्तविजयं राजा अनन्तविजयम् + राजा अनुस्वारसन्धिः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः कुन्तीपुत्रः + युधिष्ठिरः विसर्गसन्धिः (सकारः) रेफ, उकारः, गुणः सहदेवश्च सहदेवः + च विसर्गसन्धिः (सकारः) श्चुत्वम् समासः हृषीकेशः हृषीकाणाम् ईशःहृषीकाणीन्द्रियाण्याहुस्तेषामीशो यतो भवान्।
हृषीकेशस्ततो विष्णो ख्यातो देवेषु केशव॥ – महाभरतम्
षष्ठीतत्पुरुषः। (हृषीकम् इन्द्रियम्) महाशङ्खम् महान् शङखः महाशङ्खः, तम् कर्मधारयः। वृकोधरः वृकस्य उदरम् इव उदरं यस्य सः बहुव्रीहिः। कुन्तीपुत्ररः कुन्त्याः पुत्रः षष्ठीतत्पुरुषः। युधिष्ठिरः युधि स्थिरः सपुतमीतत्पुरुषः। समासे सति षत्वम्। धनञ्जयः धनं जयति इति धनञ्जयःसर्वाञ्जनपताञ्जित्वा वित्तमादाय केवलम्।
मध्ये धनस्य तिष्ठामि तेनाहुर्मां धनञ्...
Next Episode
01-19-20-B
https://archive.org/download/BhagavadGitaSanskrit/01-19-20-B-SBUSA-BG.mp3
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
01-19
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
पदच्छेतः
सः, घोषः, धार्तराष्ट्राणाम्, हृदायानि, व्यदारयत्।
नभः, च, पृथिवीम्, च, एव, तुमुलः, व्यनुनादयन्॥
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् सः तद्-द. पुं. प्र. एक. घोषः अ. पुं. प्र. एक. धार्तराष्ट्राणाम् अ. पुं. ष. बहु. हृदायानि अ. नपुं. द्वि. बहु. व्यदारयत् वि + दृ-णिच्. कर्तरि लङ्. प्रपु. एक. नभः नभस्-स. नपुं. द्वि. एक. च अव्ययम् पृथिवीम् ई. स्री. द्वि. एक. एव अव्ययम् तुमुलः अ. पुं. प्र. एक. व्यनुनादयन् व्यनुनादयत्-त. पुं. प्र. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः सः स एषः तुमुलः धोरः घोषः नादः नभः आकाशम् पृथिवीं च भूमिं च व्यनुनादयन् प्रतिध्वनयन् धार्तराष्ट्राणाम् कौरवाणाम् हृदयानि मनांसि व्यदारयत् अखण्डयत्अन्वयः
सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
आकाङ्क्षा
व्यदारयत् कः व्यदारयत्? घोषः व्यदारयत्। कः घोषः व्यदारयत्? सः घोषः व्यदारयत्। सः कीदृशः घोषः व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः कानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः केषां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं कुर्वन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः किं व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्। सः तुमुलः घोषः नभः पुनश्च कां व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्? सः तुमुलः घोषः नभः पृथिवीं च व्यनुनादयन् धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।तात्पर्यम्
सर्वेऽपि महावीराः युगपदेव शङ्खान् ध्मातवन्तः इति तदा महान् धोरश्च शब्दः समुत्पन्न्ः। तेन आकाशे भूमौ च प्रतिध्वनिः जातः। तस्य धोषस्य श्रवणेन दुष्टानां कौरवाणां हृदयानि विभिन्नानि इन अभवन्।
व्याकरणम्
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत्।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन्॥
सन्धिः स घोषो सः + घोषो विसर्गसन्धिः (लोपः) घोषो धार्तराष्ट्राणाम् घोषः + धार्तराष्ट्राणाम् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः धार्तराष्ट्राणां हृदयानि धार्तराष्ट्राणाम् + हृदयानि अनुस्वारसन्धिः नभश्च नभः + च विसर्गसन्धिः (सकारः) श्चुत्वम् पृथिवीं चैव पृथिवीम् + चैव अनुस्वारसन्धिः चैव च + एव वृद्धिसन्धिः तुमुलो व्यनुनादयन् तुमुलः + व्यनुनादयन् विसर्गसन्धिः (सकारः), रेफः, उकारः, गुणः तद्धितान्तः धार्तराष्ट्राणाम् धृतराष्ट्र + अण् (अपत्यार्थे)। धृतराष्ट्रस्य अपत्यानि पुमांसः।01-20
अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते।
पदच्छेतः
अथ, व्यवस्थितान्, दृष्ट्वा, धार्तराष्ट्रान्, कपिध्वजः।
प्रवृत्ते, शस्त्रसम्पाते, धनुः, उद्यम्य, पाण्डवः॥
हृषीकेशम्, तदा, वाक्यम्, इदम्, आह, महीपते।
पदपरिचयः
पदम् विवरणम् पदम् विवरणम् अथ अव्ययम् व्यवस्थितान् अ. पुं. द्वि. बहु. दृष्ट्वा अव्ययम् धार्तराष्ट्रान् अ. पुं. द्वि. बहु. कपिध्वजः अ. पुं. प्र. एक. प्रवृत्ते अ. पुं. स. एक शस्त्रसम्पाते अ. पुं. स. एक धनुः धनुष्-ष. नपुं. द्वि. एक. उद्यम्य ल्यबन्तम् अव्ययम् पाण्डवः अ. पुं. प्र. एक. हृषीकेशम् अ. पुं. द्वि. एक. तदा अव्ययम् वाक्यम् अ. नपुं. द्वि. एक. इदम् इदम-म्. नपुं. द्वि. एक. आह ब्रुञ्-पर. कर्तरि. प्रपु. एक. महीपते इ. पुं. सम्बो. एक.पदार्थः
पदम् अर्थः पदम् अर्थः महीपते हे धृतराष्ट्र! अथ ततः व्यवस्थितान् उद्युक्तान् धार्तराष्ट्रान् कौरवान् दृष्ट्वा वीक्ष्य कपिध्वजः वानरकेतनः पाण्डवः अर्जुनः शस्त्रसम्पाते आयुधपाते प्रवृत्ते सम्पन्ने धनुः चापम् उद्यम्य उद्धृत्य तदा तस्मिन् समये हृषीकेशम् कृष्णम् इदम् एतत् वाक्यम् वचनम् आह वदतिअन्वयः
हे महीपते! अथ व्यवस्थितान् धार्तराष्ट्रान् दृष्ट्वा कपिद्वजः पाण्डवः शस्त्रसम्पाते प्रवृते धनुः उद्यम्य तदा हृषीकेशम् इदं वाक्यम् आह।
आकाङ्क्षा
आह कः आह? पाण्डवः आह। कीदृशः पाण्डवः आह? कपिद्वजः पाण्डवः आह। कपिद्वजः पाण्डवः किम्If you like this episode you’ll love
Episode Comments
Generate a badge
Get a badge for your website that links back to this episode
<a href="https://goodpods.com/podcasts/bhagavad-gita-class-ch1-in-sanskrit-by-dr-kn-padmakumar-samskrita-bhar-100259/01-19-20-a-5289485"> <img src="https://storage.googleapis.com/goodpods-images-bucket/badges/generic-badge-1.svg" alt="listen to 01-19-20-a on goodpods" style="width: 225px" /> </a>
Copy