Scheppingsdrift

Het is een verhaal dat zelfs een kleuter gelijk snapt: je moet je naaste helpen, net als de Barmhartige Samaritaan. Maar er zit veel meer in deze parabel van Jezus dan je in eerste instantie denkt. Het gaat over het overbruggen van verschillen en ook over de vraag wie uiteindelijk nou wie helpt.

Allard heeft een boek bij zich met maar liefst drie keer een Barmhartige Samaritaan bevat. Lieke gaat in op een van de zeven werken van barmhartigheid. Alain heeft het over de racistische component in het verhaal. En Ab benadrukt dat zorgen voor anderen lang niet altijd een pretje is. Uiteraard sluit Anne Broeksma de aflevering weer af.

In deze aflevering hoor je over:

• The Good Samaritan for wind quintet van Pehr Henrik Nordgren (2007)
• De Barmhartige Samaritaan van Vincent van Gogh (1890)
• Cantata Misericordium van Benjamin Britten (1963)
• The Good Samaritan van Jacapo Bassano (1562-1563)
• To Kill a Mockingbird van Harper Lee (1960)
• Gran Torino van Clint Eastwoord (2008)
• The Good Samaritan van Alexandre-Gabriel Decamps (1853)
• De eenzame uitvaart
• The Wound Dresser van John Adams (1988-1989) naar het gedicht van Walt Whitman (1865)

Wie is dan mijn naaste?

het nieuwe jaar overstroomt mijn voeten
in een straat die zich in water verslikt
en achter gordijnen zit het vol met helden
vechtend tegen een vijand van taal
die zich opricht uit het blauwe licht

ze vechten tegen wrede systemen
die buiten beeld zijn opgetuigd
hun vingers typen de wereld aan elkaar
ze prikken door, wijzen aan, slepen voor
en huilen commentaren naar de maan
lopen rond, keuren af, zetten strepen
duwen het stille werk van de aarde
naar een marginaal bestaan

kan iemand deze helden
- voordat ze de mensheid naar het paradijs
zullen leiden en voorgoed in zichzelf verdwijnen -
even naar de buurvrouw laten kijken?

Anne Broeksma

In deze een-na-laatste aflevering hebben we het over het verhaal van Goede Vrijdag: de kruisiging. Het is een van de meest afgebeelde taferelen ter wereld. Het hangt in kerken, staat langs de kant van de weg en bungelt als sieraad om de nek van rappers – het kruis. Je hoort over films van Monty Python en Mel Gibson en muziek van Felix Mendelssohn en Arvo Pärt.

In deze aflevering bespreken Ab Nieuwdorp, Alain Verheij, Allard Amelink en Rick de Gier:

• Membra Iesu Nostri van Dieterich Buxtehude (1680)
• Il vangelo secondo Matteo van Pier Paolo Pasolini (1964)
• Passion of the Christ van Mel Gibson (2004)
• Pietà van Michelangelo (1498-1499)
• Stabat mater van Giovanni Battista Pergolesi (1736)
• Stabat Mater van Arvo Pärt (1985)
• Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach (1727)
• Jesus Christ Superstar van Norman Jewison (1973)
• Last Temptation of Christ van Martin Scorsese (1988)
• Psalmen op.78 - nr. 3, Mein Gott, warum hast du mich verlassen? (Psalm 22) van Felix Mendelssohn-Bartholdy (1843-44)
• Monty Python’s Life of Brian van Terry Jones (1979)
• Immersion van Andres Serrano (1987)
• Silence van Martin Scorsese (2016), naar het boek Stilte van Shusaku Endo (1966)

Ga naar www.eo.nl/scheppingsdrift voor meer informatie over de kunst die we bespreken in deze aflevering, plus meer kunstuitingen die horen bij dit verhaal.

Tussen religie en wetenschap heeft het altijd geknetterd. De twee hebben innig samengewerkt maar kunnen ook keihard botsen. En tot op de dag van vandaag hebben ze onverwacht veel met elkaar gemeen. In de laatste stop van onze Museumtour doen we het Catharijneconvent aan, voor de tentoonstelling Schepping van de wetenschap.

Te gast is cabaretier, liedschrijver én wiskundige Jan Beuving. En Jan is christelijk opgevoed en nog steeds een kerkganger. In zijn voorstelling Restante vertelde hij over hoe deze – voor veel mensen onverwachte – combinatie.

We hebben het deze aflevering over verwondering over het leven en de natuur; over hoe nieuwe feiten je wereldbeeld aan het wankelen kunnen brengen; en over hoe kunst zich daartoe verhoudt. Speciale aandacht dit keer voor een onderbelicht genre in onze podcast: liedkunst.

In deze aflevering hoor je over:

• Ongelovige Thomas van Hendrick ter Brugghen (ca. 1622)
• Vessel to flesh van Kathrin Schlegel (2023)
• Striep van Jan Beuving (2021)
• Planetarium van Eise Eisinga (1774-1781)
• Philosophische bedenkingen over de conjunctie van de planeten Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de Maan van Liefhebber der Waarheid (1774)
• On the Beach at Night alone uit A Sea Symphony van Ralph Vaughan Williams (1903-1909)
• De Zondvloedmens
• Een geschiedenis van de wereld in 10 1/2 hoofdstuk van Julian Barnes (1989)
• Gereformeerd van Kees Torn (2009)
• Agnus Dei uit Missa Charles Darwin van Gregory W. Brown (2017)
• Henrietta Lacks van Iris Kensmil (2023)
• Mooi van Maarten van Roozendaal (2006)
  

Ergens moet het zijn

waar graven ze naartoe, de mollen in de nacht
die blind zijn maar het verste wormenlijf
in hun neus voelen trillen
waar komen ze vandaan
de reuzensalamanders in de rotsen
de vier planeten en de maan
de mogelijkheid dat alles uit een bron
of uit zichzelf geboren wordt
en ook weer zal vergaan

ergens moet een veld zijn, zacht als mos
waar ledematen kunnen rusten
moe van meten, tellen en gebaren
wortels brengen licht naar diepere lagen

er liepen mensen over de aarde
die hun theorieën lieten varen
of juist hun Arken - zodat ze niet zonken -
tot varende Hiltonhotels moesten maken
nadat er weer nieuwe diersoorten
waren gevonden

ik wil de waarheid liegen
en de woorden zingen
er moet meer zijn
dan ik zien kan met mijn ogen
het lijf waarin ik woon
is als een huis met ramen
het zijn de vormen van de ramen
die de tuin waarop ik uitkijk bepalen

dus blijf ik onderzoeken
blijf ik schetsen
blijf ik geloven
blijf ik malen

Anne Broeksma

Je held kan van zijn of haar voetstuk vallen. Maar moeten helden überhaupt wel op voetstukken staan? In deze aflevering gaat het over David. Profetische koning, poeët, reuzendoder David. Jezus wordt “Zoon van David” genoemd. Hij is de held van Israël.

Maar er kleven ook wel aardig wat nare dingen aan hem. Verkrachting, moord, getroebleerde relatie met zijn zonen en dochters. Is hij wel zo’n held? En wat zegt het over de heldenverering van andere helden?

Allard Amelink bespreekt het wederom met Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij.

De kunstwerken in deze aflevering zijn:

• "The Bird’s Song” uit The Pilgrim's Progress van Ralph Vaughan Williams (1951)
• David et Goliath van Edgar Degas (1863)
• Hallelujah van Jeff Buckley (1994)
• Symphonic Poem: Saul en David van Johan Wagenaar (1906)
• David en Bathseba van Lucas Cranach de Oudere (1526)
• David et Bethsabee, d’apres Lucas Cranach van Pablo Picasso (1947)
• Miserere van Gregorio Allegri (1630)
• The Godfather van Francis Ford Coppola (1972)
• Geschonden Geweten (The Power and the Glory) van Graham Greene (1940)

Deze aflevering gaat over Mozes en ook weer niet. Eigenlijk gaat over een coalitie van verzetsvrouwen. Mozes is een van de belangrijkste Bijbelse helden. Hij is de man van de 10 plagen, hij leidt het volk Israël weg uit Egypte, door de Rode Zee, naar het beloofde land. Maar we gaan het niet hebben over hem. In de schaduw van Mozes, staat een vijftal vrouwen. Vijf vrouwen zonder wie Mozes nooit zijn eerste verjaardag had gehaald: twee vroedvrouwen, een moeder, een zus en een prinses.

Allard Amelink bespreekt het in deze aflevering van Scheppingsdrift met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij.

Ze bespreken onder meer kunstwerken van Frida Kahlo en Simeon Solomon; muziek van Händel en de onbekende compoinsten Adolph Marx en Arthur Rubinstein; Schindler's List en Das Leben der Anderen; en het boek Alleen in Berlijn van Hans Fallada. En de twee grootste muziekdiva's van de jaren '90 komen voorbij: Mariah Carey en Whitney Houston.

Overzicht van de besproken kunst:

• 'And the Children of Israel Sigh'd' uit Israel in Egypt van Georg Friedrich Händel (1739)
• The Mother of Moses van Simeon Solomon (1900)
• Alleen in Berlijn van Hans Fallada (1947)
• 'Where do you hurry, mother?' uit Moses van Anton Rubinstein (1892)
• Schindler’s List van Steven Spielberg (1993)
• Das Leben der Anderen van Florian Henckel von Donnersmarck (2006)
• 'Was betrübst du dich, meine Seele' uit Mose van Adolph Marx (1841)
• Prince of Egypt van DreamWorks Animation (1998)
• Moses van Frida Kahlo (1945)
• When you believe van Mariah Carey en Whitney Houston (1998)