In het Rijksmuseum

Twee grote, scherp gesneden vlakken, eentje blauw, de ander geel. Een soort rechtopstaand, gevouwen schilderij. Het is het beeld Yellow Blue van Ellsworth Kelly, deze zomer voor het eerst in Nederland te zien in de tuin van het Rijksmuseum. Wat maakt het zo fascinerend? Mag je een beeld als Yellow Blue zo maar overschilderen? En welke band had Amerikaan Kelly met Europa en Nederland in het bijzonder? Experts Carel Blotkamp en Ludo van Halem praten erover met Janine Abbring.

Ellsworth Kelly (1923-2015) was een schilder, tekenaar en beeldhouwer uit de Verenigde Staten. In deze tuintentoonstelling staan zijn beelden centraal, die in nauw verband staan met zijn teken- en schilderwerk. Vaak gebruikte hij dezelfde vormen, op hetzelfde formaat, in zowel zijn schilderijen als zijn beelden.

Kelly bestudeerde concrete voorwerpen en architectonische details in zijn directe omgeving. Hij ontleende omtrekken en vormen aan de werkelijkheid, die hij uitwerkte tot zuivere abstractie. Net als zijn schilderijen zijn de geschilderde oppervlakken van zijn beelden altijd neutraal, zonder een spoor van handmatige bewerking.

Niet alleen Amerikaanse, ook Europese kunst beïnvloedde Kelly. Toen hij van 1948 tot 1954 in Frankrijk woonde, bezocht hij veel musea en ontmoette hij kunstenaars als Jean Arp en Constantin Brancusi. Door zijn liefdesrelatie met Geertjan Visser, broer van beeldhouwer Carel Visser, bezocht hij in die jaren ook Nederland waar hij kennismaakte met het werk van onder anderen Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld.

Ellsworth Kelly in de Rijksmuseumtuinen
De tentoonstelling is samengesteld door gastconservator Alfred Pacquement in samenwerking met de Ellsworth Kelly Studio, Spencertown, New York. Gratis toegankelijk tot en met 24 oktober 2021.

Als je door de zalen over de 17de eeuw in het Rijksmuseum loopt, kom je vrouwen tegen met kanten kragen, behangen met kostbare juwelen, in de mooiste jurken. Rijke vrouwen. Soms staan ze alleen op een schilderij, vaak ook samen met hun man en hun gezin. Een van die vrouwen is Cornelia van Nijenroode (1629-1692?). We zouden haar nu een activistische feminist noemen, maar in haar eigen tijd werd ze ‘ontembaar’ genoemd. Zij streed voor een recht dat pas veel later zou worden ingevoerd: handelingsbekwaamheid over eigen vermogen van getrouwde vrouwen.
Janine Abbring praat in deze aflevering over Cornelia van Nijenroode met junior conservator Geschiedenis, Marion Anker.

Op een groot schilderij door Jacob Coeman uit 1665 zien we Cornelia van Nijenroode naast haar eerste man, Pieter Cnoll. Links van hem staan twee van hun dochters met hun hondjes. Rechts van het gezin staan in de schaduw een bediende met een parasol en een Javaanse vrouw met een mandje fruit. Ze staan op het terras van hun huis te Batavia, met uitzicht op zee. Batavia was het toenmalig hoofdkwartier en hoofdstad van de VOC op Java in Nederlands-Indië, nu Jakarta in Indonesië.

Cornelia van Nijenroode werd geboren in Hirado, Japan, als kind van de Nederlandse VOC-functionaris Cornelis en de Japanse concubine Surishia. Toen haar vader stierf wilde hij een christelijke opvoeding voor haar en haar halfzusje. De VOC besloot dat zij beter in Batavia konden opgroeien.
Cornelia trouwde toen ze 23 was met Pieter Cnoll, upcoming man binnen de VOC. Twintig jaar later stierf hij, een grote erfenis achterlatend voor Cornelia. Zij kon als vermogende weduwe van Pieter een eervolle positie hebben gehad in de Bataviase VOC-kringen. Als weduwe mocht zij financiële transacties verrichten en handeldrijven, hetgeen voor een getrouwde vrouw niet mogelijk was. Maar toen kwam Joan Bitter die haar het hof maakte.
Ze verkoos in te gaan op de avances van de jurist Joan Bitter, die was benoemd tot lid van de Raad van Justitie, de VOC-rechtbank in Batavia. Bitter was als weduwnaar met vijf kinderen in Batavia aangekomen en zocht iemand die voor zijn kinderen kon zorgen. Hij zag een ideale kandidaat in Cornelia, die bovendien een aanzienlijk vermogen meebracht. Het leek een goede zaak voor beide partijen, want Cornelia hoopte dat Joan haar als lid van de Raad van Justitie van nut kon zijn bij haar financiële transacties.
Toen duidelijk werd dat Joan zijn vrouw Cornelia vooral om haar geld had getrouwd, verslechterde het huwelijk snel. Vermogensrechtelijk had Cornelia een zwakke positie omdat zij volgens het Hollandse recht niet handelingsbekwaam was. Het beheer van haar vermogen was met het huwelijk in handen van haar tweede echtgenoot gekomen. Hun huwelijk werd een grote strijd, dat ook op straat werd uitgevochten en waar de VOC tussenbeide moest komen. Uiteindelijk werden ze, ieder op een eigen schip, naar Nederland gestuurd. Daar voerden ze nog een jarenlange juridische strijd over het vermogen van Cornelia. Ze gaf niet op, en stierf in het harnas.
Meer over Cornelia van Nijenroode lees je hier.

De podcastserie In het Rijksmuseum is powered by ING.

Dit is aflevering 100 van de serie “In het Rijksmuseum”. Daarom dit keer over het beroemdste schilderij in het museum: De Nachtwacht van Rembrandt. Wie zijn al die mannen met hun geweren, vlag en speren? Wie kijken ons aan? Wat zijn ze eigenlijk aan het doen? Wat heeft het kunstwerk in bijna 400 jaar allemaal meegemaakt? Én spannend nieuws: de restauratie van De Nachtwacht gaat een nieuwe fase in. Wat er gaat gebeuren vertellen we je in deze extra lange aflevering.

🖼️️ De Nachtwacht, Rembrandt van Rijn, 1642
🎤 Janine Abbring
‍🎓 Pieter Roelofs en Esther van Duijn

Wil je weten hoe het schilderij eruit ziet? Ga dan naar rijksmuseum.nl/podcast. Daar vind je ook de uitgeschreven tekst van deze podcast.

Wil je meer weten over de restauratie van De Nachtwacht? Bekijk de website.

'In het Rijksmuseum' is powered by ING. https://www.rijksmuseum.nl/nl/steun/bedrijven/partnerships/ing

Marie Jeannette de Lange was voorzitter van de Vereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleding. Deze vereniging verschafte vrouwen aan het einde van de 19de eeuw letterlijk én figuurlijk meer bewegingsvrijheid. Het portret van Marie Jeannette, geschilderd door Jan Toorop, belichaamt de onvermoeibare zucht van vrouwen naar gelijke rechten. Presentator Jörgen Raymann bespreekt het met senior conservator schilderkunst Jenny Reynaerts.

Bekijk dit schilderij op: https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-4989

In het Rijksmuseum is powered by ING.

Rembrandt, Vermeer, Frans Hals: bekende namen uit de collectie van het Rijksmuseum. De naam Magdalena de Passe is voor velen een onbekende naam. Toch vindt junior conservator prentkunst Manon van der Mullen dat haar naam op de lijst van hoogtepunten in het Rijksmuseum hoort. Janine Abbring spreekt met haar over de mens, kunstenaar EN ondernemer Magdalena de Passe en over wat slaapmutsjes daar precies mee te maken hebben.

Meer weten? Ga naar rijksmuseum.nl/podcast

De podcastserie in het Rijksmuseum is powered by ING.