Dossier Europa | BNR

De Reichsbürger-beweging liet vorig jaar in Duitsland maar weer eens zien hoe belangrijk het is om een goede inlichtingendienst te hebben. Na een maandenlange operatie werden Prins Reuss Heinrich de 13e en diens handlangers van hun bed gelicht.

Maar het gaat ook nog wel eens mis. Zo was de man die in oktober 2 Zweedse voetbalsupporters doodschoot in Brussel al jarenlang in beeld bij de veiligheidsdiensten. Hij verbleef illegaal in België en zat daarvoor enige tijd in Zweden.

Hoe zit het met de samenwerking tussen veiligheidsdiensten in Europa? En zou er misschien een Europese dienst moeten komen? Dat vraagt Geert Jan Hahn aan VVD-Europarlementariër Bart Groothuis. Voordat hij de politiek in ging was hij hoofd van het Bureau Cybersecurity van het Ministerie van Defensie. Hij weet dus ook veel van veiligheidsdiensten.

Over de maker

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kroatië staat in de top van de landen wereldwijd waar de bevolking het snelst krimpt. In de afgelopen 10 jaar, sinds Kroatië lid is van de Europese Unie, hebben zo’n 400.000 mensen het land verlaten. Dat is ongeveer 10% van de bevolking. Eerst waren het vooral de jonge, hoogopgeleide mensen, de klassieke brain drain. Maar inmiddels vertrekt iedereen die ergens anders kansen ziet op een beter leven. En dat draait niet alleen om werk, Kroaten gaan ook weg omdat ze helemaal klaar zijn met de politieke situatie, met de corruptie en het nationalisme. De jongeren op de universiteit van Zagreb denken er allemaal wel over na om naar het buitenland te gaan. Misschien niet voor altijd, want ze houden ook van wat hun moederland hen te bieden heeft. Maar ergens anders studeren of werken brengt wel veel mogelijkheden met zich mee en als je over de grens drie keer zo veel kunt verdienen is de keuze toch snel gemaakt.

Dat tekort aan arbeid wordt vervolgens aangevuld met gastarbeiders uit Azië, vooral uit India en Pakistan. Ze werken vooral in de bouw of als maaltijdbezorgers. De verwachting is dat er dit jaar 200.000 werkvergunningen worden uitgegeven. Suncica Brnadic, die werkt voor de SSSH, de grootste vakbond van Kroatië, maakt zich hier zorgen om. Om de werkomstandigheden van deze migranten, maar ook om wat het doet met de maatschappij, aangezien Kroatië geen integratiebeleid heeft.

Naast het aantrekken van gastarbeiders uit Azië, probeert Kroatië ook digital nomads naar het Balkanland te trekken. Dat idee ontstond tijdens de coronacrisis, toen het toerisme, dat voor 20% bijdraagt aan de economie, wegviel en het land op zoek ging naar manieren om minder afhankelijk te zijn van toerisme. De Nederlandse ondernemer Jan de Jong woont en werkt in Kroatië en opperde het idee van een digital nomad visum. Op deze manier kunnen mensen 12 maanden in Kroatië verblijven, online werken, en hoeven ze geen belasting te betalen in Kroatië. Het trekt duizenden mensen aan die vervolgens geld uitgeven in Kroatië, en bovendien wordt het toerismeseizoen hierdoor iets meer gespreid over het jaar.

Ondanks alle initiatieven, bevindt de arbeidsmarkt in Kroatië zich in een lastige positie. De Europese Unie heeft de grenzen geopend, maar vervolgens liep Kroatië leeg.

Over de maker

Marjolein Koster is freelance journalist met een focus op de Westelijke Balkan. Vanuit landen als Bosnië, Servië, Kroatië en Kosovo maakt ze verhalen over onder andere politiek, milieu en klimaat en mensenrechten voor media als het NPO Radio 1, RTL Nieuws, Nederlands Dagblad, De Groene Amsterdammer, BNR Nieuwsradio, VRT NWS en diverse magazines. Voor haar podcast De Val van Srebrenica werd ze genomineerd voor De Tegel 2020.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het debat rondom migratie is niet meer weg te denken uit het politieke machtsspel. De verharde opstelling op rechts vertaalt zich naar de dominante politieke narratief, nu uiterst rechts wind onder de vleugels heeft in veel Europese landen. Van Italië tot in Nederland. Maar hoe sijpelt die, in toenemende mate genormaliseerde, antimigrantenopstelling door in de publieke opinie? En wat doet dat met migranten die al langere tijd in Europa verblijven?

Inzoomend op Italië, op veler wijze een proeftuin voor politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, springt Palermo eruit als een modelstad voor integratie. Veel autochtone jongeren trekken weg uit hun kansarme Sicilië, naar Noord-Italië en naar elders in Europa. Een trend die zijn weerklank vindt in de rest van Italië. Ondertussen bereiken veel jonge Afrikanen Sicilië. Bieden zij een kans?

Roberta Lo Bianco, mede-oprichter van social hub Moltivolti in Palermo, denkt van wel. Maar ze is ook verontrust en ziet hoe migranten veelvuldig aan criminaliteit worden gelinkt. ‘Door gerichte politieke propaganda.’ De Gambiaanse twintiger Alagie Malick voelt zich na zeven jaar thuis in Palermo, maar zijn verblijfsvergunning is verlopen en zijn speciale status ingetrokken. Volgens hem een uitkomst van het huidige politieke klimaat.

Hij is bang, zegt hij. Het maakt de toekomst ongewis. Veel migranten die langere tijd in Italië verblijven, komen volgens hem klem te zitten in de bureaucratische molen. ‘Het ontmoedigt.’ Anderen, op zoek naar werk, belanden in de landbouwsector waar moderne slavernij aan de orde van de dag is. Italië wordt voor veel migranten zo langzaam een niemandsland, waarin ze ontdaan worden van hun dromen en identiteit.

Yvan Sagnet bevecht de uitbuiting in het agrarische systeem, na er zelf als universiteitsstudent in te belanden. ‘Ik was geshockeerd.’ Het Europa van waardigheid en rechten bleken voor hem een regelrechte leugen.

Veel van de migranten komen vroeg of laat vast te zitten tussen wal en schip, schipperend tussen legaliteit en illegaliteit, op zoek naar houvast. Al willen ze terug, zonder documenten is dat onmogelijk. Socioloog Hein de Haas ziet hoe economische migratie politiek vooral oproept tot wensdenken. Voor of tegen migratie zijn is volgens hem ‘net zo absurd’ als voor of tegen de economie zijn.

‘Gewoon grenzen dicht werkt niet, want dat proberen we al veertig jaar in Europa’, zegt hij. Wil Europa het fenomeen migratie het hoofd bieden, dan lijkt legalisatie de enige route. Of er moeten onpopulaire economische beslissingen worden genomen.

Over de maker

Anouk Boone is correspondent in Italië voor Het Financieele Dagblad. Ze deed de afgelopen jaren verslag voor RTL Nieuws en was daarnaast te lezen in onder meer De Tijd. Ze woont sinds 2020 in Rome, waar ze politiek rechts steeds meer aan invloed ziet winnen en fenomenen als klimaatverandering en migratie aan de orde van de dag zijn.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na het oppakken van prins Heinrich Reuss XIII, een ogenschijnlijk saaie en degelijke makelaar uit Thüringen, maar in werkelijkheid een van de belangrijkste terreurverdachten in Duitsland in jaren, is de dreiging uit de extreem-rechtse Reichsbürger-beweging niet verdwenen. Er blijkt nog een persoon die voor zichzelf een politieke machtspositie ziet weggelegd. En ondertussen hard aan de weg timmert om zijn ambities waar te maken.

Diep in deelstaat Saksen en omstreken bouwt Peter Fitzek een eigen koninkrijk. De zelfbenoemde koning van Duitsland, steevast gekleed in een donker hemd met het gouden wapenschild van Königreich Deutschland op de borst, zorgt voor grote onrust in Oost-Duitsland. Daar koopt hij dankzij de inkomsten van zijn ‘onderdanen’ en royale donaties van steenrijke, anonieme Duitsers, kastelen en landhuizen op. Vastgoed waarvan de waarde oploopt tot in de vele miljoenen euro’s.

Het doel van koning Peter: het stichten van een onafhankelijk koninkrijk, dat volledig zelfvoorzienend is en niets te maken heeft met de Duitse democratie en rechtsstaat. Het gevolg van de zelfbenoemde Reichsbürger-koning bestaat naar eigen zeggen uit meer dan vijfduizend mensen. De uitvalsbasis is een jugendstil-villa onder de rook van Dresden.

Maar het zaakje stinkt aan alle kanten. De afgelopen jaren kwam Fitzek meer dan eens in aanraking met de Duitse politie en justitie. Zo zat hij twee jaar vast wegens onder meer valsheid in geschrifte. Ook mishandelde hij deze zomer een vrouw. Bewoners van dorpen waar hij vastgoed koopt zien hem als een sekteleider. Een burgemeester noemt hem een charlatan. Naast justitie houdt de Duitse veiligheidsdienst de Reichsbürger-koning goed in de gaten.

Toch lijken de Reichsbürger-onderdanen koning Peter te gehoorzamen. De vorstelijke belofte is dat zij geen belasting hoeven te betalen in het fantasierijk. In de laatste aflevering van deze podcast komt deze Oost-Duitser aan het woord. Een charismatische man, die eerder een waslijst aan beroepen uitoefende — van kok tot karateleraar en medewerker van een videotheek.

Ook hier rijzen talloze vragen. Hoe staat koning Peter tegenover de verijdelde staatsgreep, veroordeelt hij bijvoorbeeld het geweld? Hoe lang kan hij op het oog ongemoeid zijn gang blijven gaan? En hoe is deze Reichsbürger verbonden met de Duitse keizer Wilhelm II en prins Heinrich Reuss XIII?

Over de maker

Guy Hoeks is werkzaam als Duitsland-correspondent voor Nederlandstalige media, waaronder het Algemeen Dagblad, de Belgische zakenkrant De Tijd en radio en tv. Sinds de zomer van 2021 woont en werkt hij in hartje Berlijn. Daar volgt hij de laatste politieke en economische gebeurtenissen.

Bovendien reist hij door het land om verslag te doen van belangrijke gebeurtenissen buiten de Duitse hoofdstad. Zo berichtte hij, naast het thema Reichsbürger, over het sluiten van de laatste Duitse kerncentrales, de moeizame wederopbouw van het overstromingsgebied in de Duitse Eifel en de massale protesten tegen de opgeleefde kolenwinning.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wenen is een onuitputtelijke bron van inspiratie voor schrijvers, kunstenaars en musici uit binnen- en buitenland. In de Oostenrijkse hoofdstad woonden de groten der aarde, zoals Gustav Klimt, Sigmund Freud en Joseph Haydn. In de stad van de dromen, zoals de bijnaam van Wenen luidt, is de kwaliteit van leven hoog. Het gastronomische aanbod van restaurants en cafés is groot. De Wiener Schnitzel is bepaald geen cliché. Tijdens de lunch laven niet alleen toeristen, maar ook Oostenrijkers zich aan de schnitzel.

Wenen telt bijna 2 miljoen inwoners. Het inwonersaantal is oneerlijk verdeeld in een land van 9 miljoen mensen. Daardoor trekt de stad ook meer macht naar zich toe in vergelijking met andere hoofdsteden in Europa. Het is een metropool vol met verschillende talen en culturen. Als op straat, hoor je de vele sisklanken en de medeklinkerrijkdom van talen, die misschien moeilijk te plaatsen zijn. Het is een enorme diversiteit aan Slavische talen. Werp een blik op het Oostenrijkse voetbalteam en je ziet dat die verschillende achtergronden van spelers best goed samengaan. Maar de vele culturen en de onderliggende verschillen botsen ook weleens.

Sinds de oorlog in Israël nemen ook de spanningen in Wenen toe. Joodse instellingen zijn geregeld het doelwit van protestacties. Dat wordt kritisch gezien in de stad. Want waarom richten de demonstranten zich niet tegen de Israëlische regering en protesteren ze niet voor een ambassade?

Tot slot, stond Wenen lange tijd bekend als een huurdersparadijs. Sociale woningen in overvloed, betaalbare huren en er werd gewoon gebouwd. Daarnaast kon ook de middenklasse in Wenen vrij snel een woning vinden. Maar door de bevolkingsgroei staat de Weense woningmarkt onder druk. Ook drijft de gierende inflatie, die hoger is dan in omliggende landen, de huurprijzen op. Veel jongeren stemmen daardoor op een opvallende partij, die in Oostenrijk springlevend is: de communisten.

Over de maker

Guy Hoeks werkt in Berlijn als Duitsland-correspondent voor Nederlandstalige media, waaronder het Algemeen Dagblad, de Belgische zakenkrant De Tijd en radio en tv. Sinds de zomer van 2021 volgt hij de laatste politieke en economische gebeurtenissen. Hij reist door Duitsland om verslag te doen van onder meer de Reichsbürger, de moeizame wederopbouw van het overstromingsgebied in de Duitse Eifel en de massale protesten tegen de opgeleefde kolenwinning.

See omnystudio.com/listener for privacy information.