اپیزود سی و ششم: ذهن، روان و شناخت

در مکالمات روزمره مدام درباره "ذهن" خود و دیگران گفتگو می‌کنیم!

اما به راستی زمانی که درباره "ذهن" صحبت می‌شود منظور چیست؟

چه نسبتی با مغز دارد؟

آیا ذهن و روان یک چیز هستند؟!

آیا می‌توانیم بگوییم ذهن نرم افزار و مغز سخت افزار است؟

به هر حال ما مبتنی بر شهودمان در طول تاریخ بشر یک بُعد غیر مادی برای "خود" فرض کرده‌ایم! که نمی‌دانیم آیا واقعیت بیرونی هم دارد یا خیر! (البته اگر تعریف مشخصی از "واقعیت" داشته باشیم!)

در ادبیات معنوی به طور مشخص مفهومی تحت عنوان "روح" مورد توافق است؛ در صورتی که در ادبیات علمی این واژه جایگاه خاصی ندارد! اما با این همه افراد غیرمتخصص زمانی که می‌خواهند درباره اختلالات غیرجسمی‌شان صحبت کنند می‌گویند: "بیماری‌های روحی و روانی"!

آیا در ادبیات عامه واژه‌های "ذهن"، "روان" و "روح" هم‌ ارز و معادل یکدیگر تلقی می‌شوند؟

در این میان به لطف شکل‌گیری رشته علوم شناختی و توجه سایر رشته‌ها به حوزه‌ی "شناخت"، واژه‌ی دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد که می‌بایست نسبت آن با "ذهن" و "روان" مشخص گردد.

مشخص کردن تعاریف و توضیح اینکه هر واژه به چه مفهومی تخصیص یافته است؛ الزامی برای امکان پیشرفت علمی و تعامل با یکدیگر است! اما این ابهام باعث می‌شود در حوزه‌های کاربردی ماجرا کمی پیچیده‌تر و بعضا باعث شکل گیری دعوای مکاتب مختلف با یکدیگر شود. به طور خاص دنیای کاربردهای بالینی یافته‌های حوزه "ذهن"، "روان" و "شناخت" یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف است.

اما به راستی زمانی که هنوز نمی‌توانیم مفاهیم مورد نظر واژه‌های مورد استفاده‌مان را تعریف و مشخص کنیم، چگونه می‌خواهیم بیماری‌های این حوزه را توضیح دهیم و دنبال آن مسیر درمان را طراحی کنیم؟ به عبارت دیگر تعریف" سلامت روان" نیازمند آن است که ابتدا بدانیم "روان" چیست و بدانیم چه وضعیتی می‌تواند "سلامت" آن را توضیح دهد!

قطار رشته‌های تحصیلی دانشگاهی و پژوهشی هر روز شاهد واگن‌های جدید با اسامی نوآورانه است! روان‌شناسی، روان‌پزشکی، روان‌کاوی، روان‌درمانی، روان پویشی، روان تحلیلی، نوروسایکولوژی، نوروسایکوتراپی، سایکونوروتراپی، روان‌شناسی شناختی، توانبخشی شناختی، کاردرمانی ذهن، توانمندسازی عصبی-شناختی، تحلیل عصب‌نگر یا عصب تحلیلی و ...

این اپیزود تلاشی است برای واضح شدن این پهنه از مفاهیم! مخصوصا در حوزه بالینی! گفتگو با دکتر امیرحسین جلالی ندوشن (روان‌پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران) تقلایی است برای قرار گرفتن در مسیر دیالوگ با متخصصان و درمانگران اعصاب، روان، مغز، شناخت، ذهن و ...

دکتر جلالی به عنوان یک "روانپزشک تحلیلی" روایت جذابی از وضعیت موجود روانشناسی، روانپزشکی و نسبت آن‌ها با سیر تاریخی‌شان تعریف می‌کنند.

پی‌نوشت: امیدواریم این گام هر چند کوچک رسانه ما بتواند حداقل امکان سوء‌استفاده متخلفان و غیرمتخصصان مدعی روان‌درمانی را کمی محدود کند. متاسفانه هر روز در اینستاگرام شاهد مدعیان درمان‌های محیر العقول بیماری‌های مرتبط با ذهن، روان و شناخت هستیم که تعداد مریدانشان هم روز افزون است! افرادی که می‌‌خواهند با مثبت نگری، تزریق انگیزه و موفقیت یک شبه باور به معجزه را در ما تقویت و اعتماد نسبت به پژوهش‌های علمی را سلب کنند ...